Kısa Çalışma Nedir?
Daha önceden 4857 sayılı İş Kanunu’nda yer alan kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği kurumu 2008 yılında yapılan değişiklikle bu kanundan çıkarılmış ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu kapsamına alınmıştır.
4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun Ek İkinci maddesi kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneğini düzenlenmektedir.
Buna göre kısa çalışma belirli koşullar altında haftalık çalışma sürelerinin önemli ölçüde azaltılması veya işyerinde faaliyetin tamamen ya da kısmen durması halinde ortaya çıkmaktadır.
Hangi hallerde kısa çalışma yapılabilir?
- Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz
veya
- Zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkması
kısa çalışma yapılabilmesinin temel şartıdır.
Tabi bu ortaya çıkan durumların sonucu olarak da işyerinde yapılan haftalık çalışma sürelerinin dikkate değer oranda azaltılmak zorunda kalınması veya işyerinde faaliyetin tamamen ya da kısmen durdurulmuş olması gerekmektedir.
Ayrıca ortaya çıkan bu durum da geçicilik teşkil etmelidir. Zira kriz veya zorlayıcı sebepler dahi söz konusu olsa işyerini bundan böyle çalıştıramayacak olan bir işletmenin kısa çalışmadan yararlanması mevzu bahis olamayacaktır. Bu sebeple işyerinde gerçekleşen bu çalışma sürelerindeki kısalma veya faaliyetteki duraksamanın geçici süreyle sınırlı olması yasanın uygulanabilirliği açısından önemlidir.
Kısa çalışma yapmanın bir süre sınırı var mıdır?
Yukarıdaki koşullara uyan bir işyerinde ne kadar süreyle kısa çalışma yapılabileceği yasa ile belirlenmiştir. Fakat bir işyerinde kısa çalışma uygulaması en fazla 3 ay süre ile devam edebilecektir. Bu sürenin 6 aya kadar uzatılması hususunda ise yetki Cumhurbaşkanındadır.
Kısa çalışma başvurusu nasıl yapılır?
Ek Madde 2’nin ikinci fıkrası kısa çalışma talebinin nasıl değerlendirmeye alınacağı hususuna açıklama getirmektedir. Buna göre işveren kısa çalışma talebini gerekçeleriyle birlikte, derhal Türkiye İş Kurumu’na ve varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya yazılı olarak bildirecektir. Daha sonra bu talebin uygunluğuna ilişkin ilgili kurum ve kuruluşlardan da görüş alınarak bir inceleme gerçekleştirilecek ve sonucuna göre karar verilecektir.
Her ne kadar olağan şartlar altında kısa çalışmadan yararlanmak isteyen işverenler bir incelemeye tabi tutulmakta ise de 17.04.2020 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 7244 sayılı Kanun uyarınca 4447 sayılı kanuna Geçici 25. madde eklenmiş olup, buna göre işverenlerin corona virüs zorlayıcı sebebini gerekçe göstererek yaptıkları başvurularda uygunluk tespitinin tamamlanması beklenmeksizin, işveren beyanı esas alınarak kısa çalışma ödemesi gerçekleştirileceği belirtilmiştir.
Yine aynı maddede işverenin hatalı bilgi ve belge vermesi nedeniyle haksız yere kısa çalışma ödeneğinden yararlandığı tespit edilmesi halinde ise yapılan fazla ve yersiz ödemelerin yasal faizi ile birlikte işverenden tahsil edileceği belirtilmiştir.
Bu düzenlemenin 29/02/2020 tarihinden itibaren uygulanacağı da düzenlenmiş olup, dolayısıyla bu tarihten itibaren yapılan corona virüs gerekçeli kısa çalışma başvurularına yukarıda açıkladığımız 4447 sayılı kanuna eklenen geçici 25. madde hükmü uygulanacaktır.
Kısa çalışma ödeneği nedir?
Yukarıda açıkladığımız üzere 4447 sayılı yasa uyarınca kısa çalışma yapabilmek için gerekli koşulları sağlayan işverenler, bu yöndeki başvurularının ardından işçileri kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilecektir.
Kısa çalışma halinde İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanmak üzere başvurusu kabul olmuş işverenlerin sigortalı çalışanlarına kısa çalışma ödeneği ödenir.
Kısa çalışma ödeneğinden kimler yararlanabilir?
İşçinin kısa çalışma ödeneğine hak kazanabilmesi için işsizlik sigortası hak edebilen durumda olması gerekir. Tabi burada işsizlik sigortası denmekle beraber, sağlanması gereken koşullar iş sözleşmesinin feshi hariç olan koşullar olacaktır.
Fakat yine corona virüs tedbirleri kapsamında 7244 sayılı Kanun ile bir düzenleme getirilmiş olup, kısa çalışma ödeneğinden corona virüs gerekçesiyle yararlanacak olan işçiler açısından normalden farklı bir uygulama ortaya konulmuştur. Bunu düzenleyen 4447 sayılı Kanuna eklenen geçici madde 23 şu şekildedir;
GEÇİCİ MADDE 23 - 30/6/2020 tarihine kadar geçerli olmak üzere, yeni koronavirüs (Covid-19) kaynaklı zorlayıcı sebep gerekçesiyle yapılan kısa çalışma başvuruları için, ek 2 nci maddenin üçüncü fıkrasında işçinin kısa çalışma ödeneğine hak kazanabilmesi için öngörülen hizmet akdinin feshi hariç işsizlik sigortası hak etme koşullarını yerine getirmesi hükmü, kısa çalışma başlama tarihinden önceki son 60 gün hizmet akdine tabi olanlardan son üç yıl içinde 450 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödenmiş olması şeklinde uygulanır. Bu koşulu taşımayanlar, kısa çalışma süresini geçmemek üzere son işsizlik ödeneği hak sahipliğinden kalan süre kadar kısa çalışma ödeneğinden yararlanmaya devam eder.
Bu madde kapsamında kısa çalışma uygulamasından yararlanabilmek için, iş yerinde kısa çalışma uygulanan dönemde 4857 sayılı Kanunun 25 inci maddesinin birin"ci fıkrasının (II) numaralı bendinde yer alan sebepler hariç olmak kaydıyla işveren tarafından işçi çıkarılmaması gerekir. Bu madde kapsamında yapılan başvurular, “uygunluk tespitleri hariç olmak üzere” başvuru tarihinden itibaren 60 gün içinde sonuçlandırılır.
Bu madde kapsamında yapılan başvuru tarihini 31/12/2020 tarihine kadar uzatmaya ve birinci fıkrada belirlenen günleri farklılaştırmaya Cumhurbaşkanı yetkilidir.
Yukarıdaki düzenlemeye göre, corona virüs gerekçesiyle kısa çalışma ödeneğinden yararlanacak işçiler;
1) Kısa çalışmanın başlamasından önceki 60 gündür çalışıyor olmalılar
2) Son üç yıl içinde 450 gün sigortalı olarak çalışmış ve de işsizlik sigortası primi ödemiş olmalılar
Bu koşulları sağlamayan işçiler ise kısa çalışma süresiyle sınırlı olmak üzere işsizlik ödeneğinden yararlanabilecektir. Fakat bu kişiler işsizlik ödeneğinden daha önce yararlanmış iseler, ödenekten yararlanma hakları ne kadar kaldı ise o kadar süre ile sınırlı olarak işsizlik ödeneği alabileceklerdir.
Ayrıca, kısa çalışma ödeneğinden corona virüs zorlayıcı sebebi ile yararlanmak isteyen işverene aynı zamanda ek bir yükümlülük daha verilmiştir. İşverenin kısa çalışma başvurusunun kabul olması için kısa çalışma dönemi boyunca işçi çıkarmaması koşulu getirilmiştir. Bunun istisnası ise yalnızca İş Kanunu‘nun 25. maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde yer alan ‘ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılık’ sebebiyle fesih halleridir.
Kısacası işveren kısa çalışma ödeneğinden yararlanmak istiyorsa corona virüs özelinde belirtecek olursak; corona virüs zorlayıcı sebebine dayanmalı, bu nedenle iş yerinde çalışmanın geçici süreyle azaltılması ya da durdurulması gerekmeli, başvuruda bulunmalı ve de kısa çalışma dönemi boyunca ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılık hariç herhangi bir sebeple işçi çıkartmamalıdır.
Kısa çalışma ödeneğinden yararlanan bir işverenin işçisinin de belli koşulları sağladıktan sonra bu ödenekten yararlanabildiğini yukarıda açıklamıştık.
Başvurudan sonra ne zaman kısa çalışma ödeneği bağlanır?
Yine corona virüs tedbirleri kapsamında işverenlerin yaptıkları başvurular yukarıda da açıkladığımız üzere, uygunluk tespiti yapılmaksızın işveren beyanına göre sonuçlandırılmaktadır.
7244 sayılı yasayla getirilen değişiklikle 4447 sayılı Kanun'un Geçici 25. maddesinde bu husus başvuruda bulunan işverenlerin beyanı doğrultusunda kısa çalışma ödemesinin gerçekleştirileceğini, uygunluk tespitinin beklenmeyeceğini belirtmektedir. Ancak hatalı bilgi verilmesi halinde yersiz bir ödeme söz konusuysa bu meblağlar işverenden yasal faizi ile birlikte tahsil edilecektir.
Yine aynı yasaya eklenen Geçici 23. madde de başvuruların uygunluk tespiti hariç olmak üzere başvuru tarihinden itibaren 60 gün içinde sonuçlandırılacağı belirtilmiştir.
Önemle belirtelim ki 4447 sayılı yasaya eklenen Geçici 23. madde 30/06/2020 tarihine kadar geçerli olmak üzere düzenlenmiştir. Bu demektir ki, kısa çalışma ödeneğinden yararlanmak isteyen işverenlerin bu tarihe kadar yapacakları başvurularda uygulanabiliriliği olacaktır. Ancak bu hususta değişiklik yapma yetkisi Cumhurbaşkanındadır.
Kısa çalışma ödeneğinin tutarı ne kadardır?
İş yerinde kısa çalışma söz konusu olduğunda, İşsizlik Sigortası Kanunu’nun Ek 2. maddesinin IV. fıkrasına göre günlük kısa çalışma ödeneği sigortalının son 1 yıllık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının %60’ından müteşekkil olmaktadır.
Kısacası işçi son 1 yıldaki maaşının günlük ortalama brüt ücretinin ancak %60’ını kısa çalışma ödeneği olarak alabilmektedir.
Ayrıca kısa çalışma ödeneği olarak yapılan ödemeler, bu haktan yararlanan sigortalının işsizlik ödeneği süresinden düşülecektir.
Covid-19 tedbirleri kapsamında kısa çalışma ödeneğinden yararlanma şartlarını sağlayamayan çalışanlar için bir çözüm var mı?
Yukarıda kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilecek çalışanların hangi şartları taşımaları gerektiğine değinmiş idik. Bu koşulları sağlayamayan çalışanlar bakımından da 7244 sayılı torba yasa ile 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na eklenen Geçici 24. madde ile bir düzenleme getirilmiştir.
GEÇİCİ MADDE 24 - Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihte iş sözleşmesi bulunmakla birlikte 4857 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesi uyarınca işveren tarafından ücretsiz izne ayrılan ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan işçiler ile 15/3/2020 tarihinden sonra 51 inci madde kapsamında iş sözleşmesi feshedilen ve bu Kanunun diğer hükümlerine göre işsizlik ödeneğinden yararlanamayan işçilere, herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı almamak kaydıyla ve 4857 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesinde yer alan fesih yapılamayacak süreyi geçmemek üzere, bu süre içinde ücretsiz izinde bulundukları veya işsiz kaldıkları süre kadar, Fondan günlük 39,24 Türk lirası nakdi ücret desteği verilir. Yapılan ödemelerden damga vergisi hariç herhangi bir kesinti yapılamaz.
Birinci fıkra kapsamında ücretsiz izne ayrılarak nakdi ücret desteğinden yararlanan işçinin fiilen çalıştırıldığının tespiti halinde işverene, bu şekilde çalıştırılan her işçi ve çalıştırıldığı her ay için ayrı ayrı olmak üzere fiilin işlendiği tarihteki 4857 sayılı Kanunun 39 uncu maddesince belirlenen aylık brüt asgari ücret tutarında çalışma ve iş kurumu il müdürlüklerince idari para cezası uygulanır ve ödenen nakdi ücret desteği ödeme tarihinden itibaren işleyecek kanuni faizi ile birlikte işverenden tahsil edilir.
Bu madde kapsamında nakdi ücret desteğinden yararlananlardan 5510 sayılı Kanuna göre genel sağlık sigortalısı veya genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi kapsamına girmeyenler, aynı Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılırlar ve genel sağlık sigortasına ilişkin primleri Fondan karşılanır.
Bakanlık, nakdi ücret desteğine ilişkin ödeme usul ve esaslarını belirlemeye ve bu maddenin uygulanmasına ilişkin ortaya çıkabilecek tereddütleri gidermeye yetkilidir.
Buna göre;
- İş akdi bulunmakla birlikte bu düzenlemenin yürürlük tarihinden önce halihazırda işvereni tarafından ücretsiz izne ayrılan ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan çalışanlar,
- 15.03.2020 tarihinden sonra İşsizlik Sigortası Kanunu’nun İşsizlik ödeneğine hak kazanmanın şartları başlıklı 51. maddesi kapsamında iş akdi feshedilen ve işsizlik ödeneğinden yararlanamayanlar,
günlük 39,24-TL nakdi ücret desteğine hak kazanacaktır.
Ancak bu kişilerin nakit desteğinden faydalanmaları için yaşlılık aylığı almıyor olmaları da gerekmektedir.
Yukarıdaki günlük nakit desteği düzenlemesi ile bağlantılı olarak Covid-19 nedeniyle alınan bir başka ilave tedbir ise İş Kanunu’na eklenen Geçici 10. maddedir.
İK GEÇİCİ MADDE 10 - Bu Kanunun kapsamında olup olmadığına bakılmaksızın her türlü iş veya hizmet sözleşmesi, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay süreyle 25 inci maddenin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde ve diğer kanunların ilgili hükümlerinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler dışında işveren tarafından feshedilemez.
Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç aylık süreyi geçmemek üzere işveren işçiyi tamamen veya kısmen ücretsiz izne ayırabilir. Bu madde kapsamında ücretsiz izne ayrılmak, işçiye haklı nedene dayanarak sözleşmeyi fesih hakkı vermez.
Bu madde hükümlerine aykırı olarak iş sözleşmesini fesheden işveren veya işveren vekiline, sözleşmesi feshedilen her işçi için fiilin işlendiği tarihteki aylık brüt asgari ücret tutarında idari para cezası verilir.
Cumhurbaşkanı birinci ve ikinci fıkrada yer alan üç aylık süreleri altı aya kadar uzatmaya yetkilidir.
Bu düzenleme uyarınca günlük 39,24-TL nakit desteğinden yararlanacak işçiler bu yardımdan, 3 ay süreyle yararlanabilecek olup, bu sürenin 6 aya kadar uzatılması hususunda ise Cumhurbaşkanı yetkilidir.
İş Kanunu’na eklenen bu geçici madde işverenlere işçiyi tamamen veya kısmen ücretsiz izne çıkarabilme hakkı tanımaktadır. Bu şekilde işvereni tarafından ücretsiz izne çıkarılan işçi ise iş akdini haklı nedenle feshedemeyecektir. Bu uygulama ile esasen işçilerin haklı fesih hakkının kapsamı bir süreliğine daraltılmaktadır.
Ayrıca işverenler İş Kanunu’na tabi olsun ya da olmasın çalışanlarını 3 ay süreyle işten çıkaramayacaklardır. Bunun istisnası ise İK 25. maddesinde düzenlenen işçinin ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırı davranışları nedeniyle iş akdinin feshedilmesidir. Bunun dışında bir sebeple işçilerin sözleşmelerinin işveren tarafından feshi yasaklanmıştır.
Bu yasağa uymaksızın işveren tarafından iş sözleşmelerinin feshedildiği durumlarda ise işveren aleyhine idari para cezası öngörülmüştür.
İşsizlik Sigortası Kanunu’na eklenen Geçici 24. maddede ayrıca işveren tarafından ücretsiz izne ayrılarak günlük nakit desteğinden yararlanan işçilerin fiilen çalıştırıldıklarının tespiti durumunda işverene idari para cezası kesileceği öngörülmüştür. Dolayısıyla işverenlerin işçileri ücretsiz izne ayrılmış gibi göstererek nakit desteğinden yararlandırıp hem de çalışmalarına devam etmeleri engellenmek istenmiştir.